thời kỳ dựng nước

Danh y, nhà châm cứu xuất sắc đời Hồ, không rõ năm sinh, năm mất, quê ở Giáp Sơn, tỉnh Hải Dương. Ông làm thuốc cứu giúp nhân dân, không màng gì lợi lộc, tài đức được nhân dân ca tụng, nhất là khoa châm cứu rất nổi tiếng. Khoảng năm Quí mùi 1403, nhà Hồ xây cất bệnh viện Trung ương phục vụ nhân dân, gọi là Quảng tế thự ông được Hồ Quí Li trọng dụng, giao cho cai quản cơ quan y tế Trung ương với cương vị Quảng tế tự thừa (Giám đốc viện y tế Trung ương ngày nay). Ông cũng giỏi về quân sự, có tài bắn nỏ, nên cũng được nhà Hồ cử kiêm coi việc quân và về sau coi sóc luôn Quân y viện. Ông có soạn sách y học: Châm cứu tiếp hiệu diễn ca ghi lại cách chữa 130…    read more 

Danh thần nhà Hồ, ông làm đến Hành khiển hữu tham tri chính sự. Năm Đinh hợi 1407, quân Minh xâm lược, nhà Hồ điêu đứng, nhân dân thảm khổ, ông đau đớn gieo mình xuống sông tử tiết. Vợ là Nguyễn thị cũng tự tử theo chồng. Trong Đại Việt sử kí toàn thư, có ghi truyện Ngô Miễn này, Ngô Sĩ Liên thêm lời bình: “Vợ Ngô Miễn là Nguyễn thị không những chỉ chết vì tiết nghĩa, lời nói cũng đủ làm bài học cho đời”. Sử ghi lời nói của Nguyễn thị như sau: “Chồng ta thờ vua, một đời ăn lộc, từ chỗ Trung quan được lên tham dự Chính phủ, nay vì nghĩa mà chết, thế là chết đáng chỗ, còn oán hận gì. Nghĩa vợ chồng, ơn vua tôi, ta không nỡ phụ bạc. Đành chết theo nhau vậy”. Trong Nam Ông mộng…    read more 

Danh sĩ cuối đời Hồ, hiệu Hạ Trai, không rõ năm sinh, năm mất quê ở Hồng Châu, tỉnh Hải Dương. Ông nổi tiếng thơ văn, được sĩ phu trọng vọng. Nhà Hồ trọng dụng ông, nhưng ông cố từ. Khi quân Minh xâm lược, chọn nguời có học ra làm quan, ông lánh đi, không hợp tác. Đến đầu đời Lê, Nguyễn Mộng Tuân tiến cử ông với nhà vua, ông cũng từ chối. Phong cách trong sạch, tiết tháo cao thượng của ông được người thời bấy giờ trọng vọng, nể vì. Ông cùng Bùi Ứng Đấu, Vũ Mộng Nguyên kết giao thân thiết. Trong Việt sử tiêu án và Kiến văn tiểu lục Ngô Thì Sĩ và Lê Quí Đôn đều có lời tán dương tiết tháo và thơ văn ông và Bùi Ứng Đấu.

Danh sĩ, tác giả đời nhà Hồ (1400- 1407) tự là Tử Mưu, quê làng Mộ Trạch, huyện Đường An (huyện Bình Giang) tỉnh Hải Dương cũ, nay thuộc tỉnh Hải Dương; nguyên trước quán ở làng Lão Lạt, tỉnh Thanh Hóa. Không rõ năm sinh, năm mất. Ông đỗ Thái học sinh đời Hồ Quí Ly (1400-1402). Nhà Hồ mất, ông có làm Vạn ngôn thư khuyên Bùi Bá Kì (lúc ấy ra làm quan với nhà Minh) xin với nhà Minh, lập con cháu nhà Trần. Quân Minh biết việc này, bắt ông đưa về Yên Kinh. Vua Minh hỏi: “Người khuyên Bá Kì âm mưu làm trái phép?” ông nói: “Người nước Nam, chỉ ở nước Nam, chớ không bao giờ cắn chủ, còn hỏi làm gì?” Vua Minh tức giận, sai giam ông vào ngục sáu năm. Ông bị bệnh và chết trong ngục ở Yên…    read more 

Vua, con thứ của Hồ Quí Ly, em Hồ Nguyên Trừng, không rõ năm sinh, năm mất. Canh thìn 1400, tháng 2, Hồ Quí Ly lật đổ Trần Thiếu Đế, tự lập làm vua. Quí Ly muốn lập Hán Thương làm Thái tử nhưng chưa quyết định hẳn, bèn ra câu đối để xem chí khí của hai người con. Quí Ly trỏ vào nghiên mực, đọc: “Thử nhất quyền kì thạch, hữu thời vi vân vi vũ dĩ nhuận sinh dân” (Phiến đá kì lạ này, có lúc làm mây làm mưa để làm tươi mát cho sinh dân). Con cả là Hồ Nguyên Trừng biết ý cha, đối lại với dụng ý khuyên hãy lập Hán Thương, còn mình thì chỉ đáng là người giúp việc. Nguyên Trừng đọc: “Giá tam thốn tiểu tùng, tha nhật tác đống tác lương kham phù xã tắc” (Ba tấc gỗ thông…    read more 

Võ tướng nhà Hồ, giỏi về thủy chiến, được phong làm Thủy quân đô tướng. Liên tiếp trong hai năm Nhâm ngọ 1402 và Quí mùi 1403, ông đã cùng với Phạm Nguyên Khôi đem 20 vạn quân thủy bộ đi đánh Chiêm Thành, vây thành Đồ Bàn hơn một tháng mà không lấy được, hết cả lương thực phải rút quân về! Đến khi chống nhau với quân Minh, ông cũng từng xông pha trận mạc, cùng với các tướng Hồ Đỗ, Hồ Hạ lập nhiều chiến công. Cuối cùng, thế yếu không chống nổi, ông tử tiết khi nhà Hồ sụp đổ, cha con Hồ Quí Ly, Hồ Hán Thương rơi vào tay giặc.